بازارهای مالی و معرفی انواع آن‌ها

بازارهای مالی دسته‌ای از انواع بازارها هستند؛ بنابراین شاید بهتر است یک نگاه کلی به مفهوم بازار داشته باشیم و بعد برویم به سراغ موضوع بازارهای مالی.

همان‌طور که همگی می‌دانیم، بازار به‌جایی گفته می‌شود که عده‌ای فروشنده با عده‌ای خریدار ملاقات می‌کنند. خریدار در ازای پرداخت مبلغی، کالا یا دارایی به دست می‌آورد.

خب، حال بازار مالی:

بازار مالی مکانی است که در آن افراد یا سازمان‌ها به خریدوفروش کالا، خدمات، دارایی‌های مالی و… مشغول‌اند. در این بازارها قیمت یک دارایی بر اساس رابطه عرضه و تقاضا مشخص می‌شود و درواقع ذاتاً غیردستوری هستند.

بازارهایی مثل بازار مواد غذایی، بازار بورس و اوراق بهادار، بازار سکه، بازار ارز و در کل هر بازاری که به‌نوعی تجارت در آن انجام می‌شود نوعی بازار مالی هستند.

مشاهده می‌کنیم که گستردگی بازارهای مالی بسیار زیاد است. برای شناخت بهتر این بازارها آن‌ها را از نظر ماهیت چیزی که مورد معامله قرار می‌گیرد به چند دسته تقسیم می‌کنیم.

انواع بازارهای مالی

بازار کالا

بازار کالا قدیمی‌ترین نوع بازار مالی است. هرجایی که در آن فروشنده‌ها و مشتریان کالاهای فیزیکی جمع می‌شوند و تجارت می‌کنند، بازار کالا است. بازار کالا جایی است که کالاهای مربوط به نیازهای ابتدایی و ضروری انسان عرضه می‌شوند. کالاهایی مانند خوراک و پوشاک، دارو و … . در بازار کالا پول رایج هر کشوری نقش تسهیل‌کننده معاملات را دارد و کار را نسبت به زمانی که مبادله کالا به کالا انجام می‌شد راحت‌تر کرده است؛ و همان‌طور که گفته شد ارزش هر کالا بر اساس عرضه و تقاضا صورت می‌گیرد.

اگر عرضه زیاد و تقاضا کم باشد، باعث ایجاد رکود می‌شود؛ و اگر تقاضا زیاد و عرضه کم باشد، قیمت اجناس بالا می‌رود که اصطلاحاً به آن تورم می‌گویند. هر دوی این افراط‌وتفریط‌ها می‌توانند آسیب‌هایی را به اقتصاد یک کشور وارد کنند و همین علت سیاستمداران و اقتصاددانان تلاش زیادی برای ایجاد تعادل بین این دو می‌کنند.

البته خود بازار کالا هم شامل دسته‌های دیگری است که فعلاً از آن عبور می‌کنیم.

 

بازار خدمات

اما با رشد جامعه و تمدن انسانی، نوع دیگری از تقاضا به وجود آمد که دیگر کالاها جوابگوی آن‌ها نبودند. مثلاً نیاز به خدمتکار، نیاز به آرایشگر، نیاز به مشاور، نیاز به تاکسی و… . با توجه به تقاضایی که برای این موارد ایجاد شد، افرادی هم به فکر عرضه این خدمات افتادند و همین باعث شد بازار مالی دیگری شکل بگیرد به نام بازار خدمات. در این بازار که روزبه‌روز به وسعت آن اضافه می‌شود، خدمت در ازای پول مبادله می‌شود.

 

بازار پولی

با افزایش نقدینگی مردم و خطراتی که نگه‌داری پول در خانه داشت، بانک‌ها و مؤسسات مالی که بنیان بازار پولی بودند شکل گرفتند. بانک‌ها پول مردم را نگه‌داری و امنیت آن را تأمین می‌کردند. تأمین امنیت در ابتدا توسط شوالیه‌ها انجام می‌شد. بانک‌ها در ازای این کار از مردم مبالغی را می‌گرفتند؛ اما کم‌کم این سازوکار وسعت بیشتری پیدا کرد. تا جایی که حکومت‌ها متوجه شدند می‌توانند برای کنترل نقدینگی مردم، از بانک‌ها کمک بگیرند. بانک‌ها با اختصاص بهره به سپرده‌های مردم، باعث جذب سرمایه‌های نقدی مردم شدند. از آن‌طرف پول‌های جذب‌شده به تولیدکننده‌ها و صنعتگران وام داده می‌شد و بهره دریافت می‌شد.

حال دیگر درآمد بانک‌ها از تفاوت نرخ بهره تسهیلاتی که تولیدکننده‌ها پرداخت می‌کردند با نرخ بهره‌ای که بانک به سپرده‌گذارها پرداخت می‌کرد به دست می‌آمد. با این روند تولید هم شکوفا می‌شد و مشکل نقدینگی هم برطرف می‌شد. این روند مدت زیادی جوابگو بود؛ اما زمانی که بحران‌های مالی ایجاد به وجود آمد، مردم برای دریافت سپرده‌هایشان به سمت بانک‌ها هجوم آوردند و باعث به هم خوردن نظم بازار شدند؛ بنابراین دولت‌ها به این نتیجه رسیدند که بانک‌ها و بازار پولی توان لازم برای کنترل نقدینگی در شرایط بحرانی را ندارند و باید فکر دیگری به حال این موضوع می‌شد.

 

بازار سرمایه

در این مرحله بازار سرمایه وارد کار شد. بازار سرمایه که از انواع بازارهای مالی است، شامل انواع مختلفی مثل بازار بورس و اوراق بهادار، اوراق قرضه و… است (در برخی منابع، اوراق قرضه در دسته‌ای جداگانه به نام بازار بدهی قرار می‌گیرند. چراکه درواقع بدهی دولت به مردم هستند). حال مردم به‌جای اینکه دارایی‌های خود را به بانک‌ها بدهند، برای کسب سود بیشتر این پول‌ها را در بازار سرمایه مثل بورس سرمایه‌گذاری می‌کردند؛ و به این صورت نقدینگی به‌جای اینکه به بازار کالا و خدمات سرازیر شود و باعث گران‌تر شدن همه‌چیز بشود، به سمت شرکت‌ها هدایت می‌شد و تولید افزایش پیدا می‌کرد.

افزایش تولید باعث پاسخگویی بهتر به تقاضای بازار می‌شود که این هم از افزایش قیمت جلوگیری می‌کند. از طرفی به دلیل اینکه سرمایه شرکت‌ها به‌وسیله پول سهام مردم افزایش‌یافته است، نه وام، نگران بازپرداخت بهره وام نیستند و نیازی به افزایش قیمت در تولیدات خود ندارند. همه این‌ها باعث رشد اقتصادی و افزایش تولید ناخالص داخلی یک کشور می‌شود که همه جامعه از دست آوردهای آن بهره می‌برند.