دسته‌بندی نشده
بورس کالا چیست؟
بازار بورس کالا مشابه بورس اوراق بهادار بازاری است که در آن دادوستد انجام می‌گیرد. با این تفاوت که در بورس کالا همان‌طور که از نامش هم پیداست، کالاهای خام و فرآوری نشده مانند گندم، برنج، پنبه، فلزات و… معامله می‌شود. وجود مشکلات و محدودیت‌هایی مانند شفاف نبودن کشف قیمت و یا نبود تضمین‌های لازم برای معامله گران در بازارهای سنتی باعث راه‌اندازی بازارهایی مثل بورس کالا شده است.
برای آشنایی با بازار بورس میتوانید مقاله زیر بازار بورس چیست؟ را بخوانید.
ویژگی‌های بازار بورس کالا
از جمله ویژگی‌های بورس کالا می‌توانیم به حضور نهادهای ناظر اشاره کنیم که با در نظر گرفتن قوانین و مقررات حقوق تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان و بازرگانان حمایت می‌شود.
فعالان بورس کالا
افرادی که در بورس کالا فعال هستند معمولاً دودسته هستند:
دسته اول: کسانی مثل تولیدکنندگان کالا و مصرف‌کنندگان عمده که می‌خواهند از نوسانات قیمت‌ها در امان باشند.
دسته دوم: افرادی هستند که از نوسانات قیمت استقبال می‌کنند و قصد دارند با استفاده از این نوسانات سود زیادی به دست بیاورند.
امروزه صدها بورس کالای مدرن در سراسر دنیا فعال است که از معروف‌ترین آن‌ها می‌توان به بورس تجاری شیکاگو، بورس کالا نیویورک و بورس کالای توکیو اشاره کرد.
مشکلات بازار بورس کالا در ایران
ازآنجایی‌که بازار ایران سابقه‌ای سنتی دارد، همیشه با مشکلات و محدودیت‌هایی روبرو بوده است. علی‌رغم پتانسیل بالای این بازار به این دلیل که ساختار مناسبی ندارد، بازدهی قابل قبولی هم در آن اتفاق نمی‌افتد.
بعضی از مهم‌ترین مشکلات و محدودیت‌های بورس کالا در ایران عبارت‌اند از:
- ناهماهنگی بخش‌های تولید، بازار مصرف، واردات و صادرات با هم
- نبود سیستم ناظر
- نبود نظام قیمت‌گذاری شفاف
- نوسان‌های کاذب قیمت
- نبود داده و سیستم پردازش جهت تصمیم‌گیری مناسب
- عدم امکان مدیریت ریسک
تاسیس بورس کالای ایران
با وجود چنین مشکلاتی در بازار بورس کالا، نیاز برای ایجاد یک بازار منسجم و ساختارمند احساس می‌شد. در همین راستا در شهریور سال 1382 بورس فلزات به‌عنوان اولین بورس کالای ایران فعال شد و یک سال بعد در شهریور 1383 بورس کالای کشاورزی هم فعالیت خود را شروع کرد. بعد از آن این دو بورس ادغام شده و بورس کالای ایران به‌طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد.
بورس کالای ایران در حال حاضر در بخش‌های زیر فعال است:
- فلزات و مواد معدنی مثل کانی‌های فلزی
- محصولات شیمیایی و پتروشیمی
- محصولات کشاورزی
- معاملات آتی (Future) مثل قرارداد آتی سکه
مهم‌ترین اهداف و اثرات بازار بورس کالا چیست؟
بورس کالای ایران هم مثل هر بازار دیگری با یک سری دلایل ایجاد شد که در زیر به این موارد اشاره می‌کنیم:
- اطلاع‌رسانی درباره وضعیت داخلی و خارجی کالاها جهت افزایش سطح دانش فعالان بازار
- توسعه سرمایه‌گذاری و ارائه تسهیلات مالی برای خریدوفروش
- امکان مدیریت ریسک در بازار
- نظارت و سازمان‌دهی بازار کالاهای خاص از قبیلمحصولات فلزی، کشاورزی، انرژی و پتروشیمی از طریق مکانیسم اجرائی ناظر بر تعهدات و حفظ منافع دو طرف معامله
- ایجاد یک فضای مناسب برای معامله بر اساس قانون
- تحقق خریدوفروش مستقیم بین فروشنده و خریدار با حذف واسطه‌گری و واسطه‌های غیرضروری در انجام معاملات
- حرکت از یک بازار سنتی به سمت بازار مدرن سرمایه و کالا و امکان تعامل بهتر و قوی‌تر با بازارهای بین‌المللی
انواع معاملات در بازار بورس کالا چیست؟
معاملات بورس کالا در قالب قراردادهای استانداردی انجام می‌شود. برای آشنایی بیشتر شما با انواع قراردادها برای دادوستد در بورس کالا، ما این موارد را در زیر به ما معرفی کرده‌ایم:
قرارداد نسیه
در این قرارداد پرداخت به‌صورت نقد و نسیه مورد توافق قرار می‌گیرد، ولی تحویل کالا باید حداکثر تا سه روز کاری بعد از انجام معامله صورت بگیرد. این قرارداد برعکس قرارداد سلف است. یعنی در قرارداد سلف، ابتدا پول به صورت کامل توسط خریدار پرداخت می‌شود، اما زمان تحویل کالا توسط فروشنده، طبق توافق دو طرف ممکن است حتی یک سال بعد باشد.
قرارداد آتی
در قرارداد آتی، فروشنده و خریدار متعهد می‌شوند که در زمان آینده یک دارایی پایه را با قیمت مشخصی دادوستد کنند. در زمان مورد توافق خریدار باید هزینه مشخص شده در قرارداد را پرداخت کند و فروشنده باید کالا را تحویل دهد.
قرارداد اختیار معامله (آپشن)(Option)
این قرارداد دو نوع دارد: اختیار خرید و اختیار فروش.
در قرارداد اختیار خرید به خریدار این اختیار (نه اجبار) داده می‌شود که یک دارایی معین را با قیمت تعیین شده تا زمان مشخصی بخرد. فروشنده این قرارداد اجبار دارد که تا قبل از اتمام مهلت هر زمان که خریدار تمایل به اجرای قرارداد داشته باشد، دارایی معین را در قیمت مشخصی معامله کند. برعکس در قرارداد اختیار فروش، فروشنده ملزم به فروش کالا نیست.
قرارداد صلح
نوعی قرارداد است که در آن دو طرف بر امری توافق می‌کنند که عنوان آن قراردادهای معروف از قبیل خرید، رهن، اجاره و موارد مشابه نباشد. قرارداد صلح گاهی برای رفع اختلافات موجود و یا برای جلوگیری از اختلافات احتمالی در آینده انجام می‌شود. یا بجای یکی از قراردادهای معاملاتی هم می‌تواند به کار رود.
قراردادهای خاص موضوع ماده 10 قانون مدنی
ماده 10 قانون مدنی به‌عنوان اصل آزادی قراردادها مورد قبول قانون‌گذار است. شرکت بورس کالای ایران در نظر دارد این قراردادها را بعد از انجام مراحل کارشناسی حقوقی بر اساس این ماده اجرایی کند.
قراردادهای معاوضه
در این قرارداد یک دارایی یا تعهد در مقابل یک دارایی یا تعهد دیگر به‌منظور تمدید یا کاهش سررسید معامله می‌شود.
در بورس‌های دنیا دادوستدها بیشتر به‌صورت «قرارداد آتی» و «قرارداد اختیار معامله» است.
مراحل فرآیند معامله در بازار بورس کالا چیست؟
- مشتری درخواست خرید یا فروش خود را در کارگزاری ثبت می‌کند و کارگزاری سفارش او را در تالار معاملات ارائه می‌دهد.
- سفارش به روش حراج حضوری اجرا می‌شود و معامله توسط ناظر معاملات ثبت می‌گردد.
- سپس دادوستد شروع می‌شود. اطلاعات داده شده پردازش می‌گردند و گزارش نهایی که شامل وضعیت سپرده‌های موردنیاز، تسویه روزانه و کارمزد معاملات است تهیه می‌شود. البته این کار توسط اتاق پایاپای و ارسال آن به دفاتر کارگزارها انجام می‌شود.
- اتاق پایاپای با کارگزاران تسویه‌حساب می‌کند. بعد از آن کارگزار با مشتری تسویه‌حساب کرده و آگهی مبنی بر انجام معامله برای مشتری ارسال می‌کند.
مزایای بازار بورس کالا چیست؟
ایجاد اطمینان برای خریدار و فروشنده
اصالت کالاهایی که در این بورس عرضه می‌شوند تأیید شده است. به‌علاوه این موضوع، اصالت فروشنده و خریدار هم مورد تأیید قرار می‌گیرد. همچنین پرداخت وجه و تسویه هم ریسکی ندارد و از طریق اتاق پایاپای انجام می‌شود.
کشف نرخ واقعی
کشف نرخ در بازار کالا مبتنی بر عرضه و تقاضا است. در بورس کالا کشف نرخ بر اساس رقابت بین عرضه‌کنندگان و خریداران انجام می‌شود و همه عوامل تأثیر خودشان را مستقیماً روی قیمت خواهند داشت.
شفافیت
در بورس کالا خریدار، فروشنده و معاملات آن‌ها به‌طور شفاف در معرض دید همه قرار می‌گیرد و بدین ترتیب امکان معاملات صوری و دست‌کاری قیمت‌ها وجود نخواهد داشت.
جبران خسارت
با توجه به ضمانت‌های طرفین معامله در بورس کالا جبران خسارت در تسویه یا تحویل کالا از طریق اتاق پایاپای انجام می‌شود و نیازی به مطرح کردن شکایت در مراجع قضایی و صرف وقت نیست.
تأمین مالی
ازآنجایی‌که دو طرف معامله در بورس کالا می‌توانند دادوستد را به‌صورت تسویه یا خرید سلف انجام بدهند و با توجه به اینکه بانک‌ها می‌توانند بر اسناد معتبر به خریدار وام اهدا کنند تأمین مالی به سهولت انجام می‌شود.
معاملات ساختارمند و مکانیزه
در بورس کالا برخلاف بازارهای سنتی معاملات به‌صورت مکانیزه و در بستری منظم انجام می‌شود.
عدم نیاز به تبلیغات گسترده برای فروشنده
در بورس کالا عرضه‌کننده به تعداد زیادی خریدار داخلی و خارجی معرفی می‌شود. بدیهی است که این کار در حالت عادی مستلزم تبلیغات و هزینه‌های زیادی است.
جمع‌آوری اطلاعات
استفاده از اطلاعات خریدوفروش در بورس کالا باعث می‌شود تحلیل‌های اقتصادی به‌درستی انجام شود.
بخشودگی مالیاتی
طبق قانون توسعه ابزارهای جدید ده درصد از مالیات‌بردرآمد حاصل از فروش کالاهایی که در بورس کالا معامله می‌شوند بخشیده می‌شوند. البته محدودیت‌هایی هم در بورس کالا وجود دارد. مثلاً بعضی کالاها به‌صورت سبد ارائه می‌شوند و خریدار نمی‌تواند از بین آن‌ها انتخاب کند.
